Een jaar corona

Vandaag is het precies een jaar geleden dat premier Rutte ons land voor de eerste keer toesprak over corona. De coronacrisis heeft een aanzienlijke impact gehad op ons dagelijkse leven. En nog steeds zorgen nieuwe en verlengde maatregelen voor ontregeling in ons bestaan. In dit artikel blikken we terug op een jaar corona. We reflecteren op een jaar online onderwijs, bespreken de fysieke en psychische impact van corona en nemen je mee in een wereld na corona.

"Het coronavirus houdt ons land in de greep. Ons, én de rest van de wereld." 

– Mark Rutte

tv-toespraak 16 maart 2020

Hamsteren. Horeca dicht. Scholen dicht.

Op 11 maart 2020 stelt de WHO officieel vast dat de uitbraak van het SARS-CoV-2-virus tot een pandemie is uitgegroeid. Op die dag zijn er wereldwijd 122.399 besmettingen met COVID-19 geregistreerd. Auteur en socioloog Dirk Geldof beschrijft in Als risico’s viraal gaan hoe de coronacrisis onze samenleving en vanzelfsprekendheden on hold zette. Uniek aan deze crisis is volgens hem dat er nog nooit zoveel mensen tegelijk geconfronteerd werden met risico’s: “(…) niet als abstract begrip, maar vanuit een directe impact op hun dagelijkse leven. “We doen graag of we een nuchter volkje zijn, maar intussen heeft het halve land dus een geheime stapel wc-rollen in de kelder”, zei Pieter Derks in het radioprogramma De Nieuws BV. Voor velen van ons is het wel of niet ‘hamsteren’ één van de eerste herinneringen aan de start van de coronacrisis. Toen ook de horeca en zelfs de scholen dicht gingen, werd duidelijk dat we met een serieus probleem te maken hadden.

In het rapport Een jaar met corona  van het Sociaal en Cultureel Planbureau (SCP) blikt het planbureau terug op de sociale en maatschappelijke effecten van de coronacrisis tot het najaar van 2020. Zij stellen het volgende over de impact van de sluiting van de scholen: “Kwetsbare kinderen (zoals kinderen van ouders met een lage sociaaleconomische status) lopen het meeste risico op leerachterstanden ten gevolge van thuisonderwijs. Dat kan leiden tot een lager onderwijsniveau en daarmee kleinere kansen op de arbeidsmarkt. Langdurige sluiting van scholen en kinderopvang heeft ook gevolgen voor de sociaal-emotionele ontwikkeling van kinderen. De ontmoetingen die kinderen op school hebben met klasgenoten en docenten zijn belangrijk voor de ontwikkeling van leerlingen.”

Terugkijkend na een jaar online onderwijs, zien we gelukkig ook veel kansen en leermomenten. Onderwijskundig schrijver Lotte Kips schrijft: “Een ding is duidelijk geworden na de afgelopen twaalf maanden, namelijk dat ons onderwijs bestendiger moet worden. In het onderwijsontwerp al rekening houden met studenten die niet naar de campus kunnen komen, toetsen die kunnen uitvallen, en studenten die meer te kiezen hebben. Dat vraagt wat van ons allemaal, maar het vooruitzicht is veel waard: onderwijs dat toekomstbestendig, duurzaam, toegankelijk en inclusief is. We zijn al zo ver, nú is het moment om door te zetten.” Daar staan wij volledig achter. Eerder kon je in ons artikel ‘Onderwijs op afstand met online leerplatform Sofia’ lezen hoe wij naast fysieke en digitale (studie)boeken ook een online leerplatform aanbieden. Blended learning heeft voor ons de toekomst.

“Blijf alert en volg de aanwijzingen op, ook als u sterk en gezond bent, in het belang van mensen die kwetsbaarder zijn.” -  Mark Rutte tv-toespraak 16 maart 2020

 Anderhalve meter. Intelligente lockdown. Coronamoe.

Anderhalvemetersamenleving. Een van de coronagerelateerde woorden waarvan we niet hadden kunnen voorzien deze ooit te moeten   gebruiken. Plotseling werd afstand houden ‘het nieuwe normaal’. Waar corona tijdens de intelligente lockdown in de lente van 2020 voor   velen van ons een ver-van-mijn-bed show werd, waarschuwde Rutte in het najaar voor een comeback. Tijdens de eerste golf (maart t/m juni   2020) was het doel van de maatregelen de maximale IC capaciteit niet overschrijden en kwetsbaren beschermen. In de tweede golf (vanaf   juli 2020) was het beschermen van kwetsbaren nog even belangrijk, maar moet vooral ook de reguliere zorg overeind gehouden worden. 

Waar de coronacrisis eerst als gezondheidskwestie werd beschouwd, kreeg de crisis ook als sociale kwestie meer aandacht. De raad RVS  spreekt van ‘coronamoed’: corona maakt moe, moedeloos én moedig.“Corona maakt moe. Bijvoorbeeld wanneer mensen getroffen worden door slopende, langdurige ziekteverschijnselen. Of wanneer mensen een intense periode van rouw en verdriet doormaken na het verlies van een dierbare. Moe ook, wanneer aan de vele overuren in een krap bemenst zorgteam maar geen einde lijkt te komen. En ook het ‘samen volhouden’ lijkt steeds meer energie te kosten.”

Veel mensen kennen iemand die opgenomen is in het ziekenhuis met coronaklachten. Er wordt ook meer bekend over de fysieke en psychische impact van de ziekte na opname. In Psychologische ondersteuning na COVID-19 klachten en -opname schrijven auteurs en psychologen Anouk Vanden Bogaerde, Charlotte Van Hamme, Pauline Stas en Ernst Koster dat er langzamerhand duidelijk wordt dat er heel gevarieerde restklachten kunnen ontstaan na besmetting met virus en dat veel patiënten een moeizaam hersteltraject doorlopen. Sommigen ontwikkelen na opname of een ernstig ziektebeloop psychische klachten, waaronder angst, depressie en uitputting.

"De realiteit is, dat het coronavirus onder ons is en voorlopig ook onder ons zal blijven." – Mark Rutte, tv-toespraak 16 maart 2020 

Onzekerheid. Eenzaamheid. Werkeloosheid.

In Onzekerheid: Over leven in de risico maatschappij beschrijft Dirk Geldof 2020 als het jaar waar mondmaskers ‘gewoon’ werden, dat we leerden om afstand te houden van elkaar en dat handen wassen en ontsmetten overal de regel werd. De coronacrisis heeft duidelijk gemaakt dat we in een mondiale risicomaatschappij leven waarvan onzekerheid een basiskenmerk is. De coronacrisis veranderde onze samenleving, meer dan we vandaag al beseffen. Economisch volgde een golf van sluitingen, faillissementen en besparingen. Sociaal zijn heel veel gezinnen door inkomensverlies getroffen. Relationeel zette de crisis vele mensen onder druk, van gezinnen die plots elk uur van de dag in elkaars gezelschap moesten doorbrengen, en daarbij thuiswerk en kinderopvang combineerden, tot alleenstaanden die net te weinig mensen konden zien. Technologisch zijn bakens verzet in hoe we lesgeven, werken, vergaderen of winkelen. Ook op de klimaatuitdaging zal de crisis een blijvende impact hebben. Pas de volgende jaren zullen we ten volle beseffen dat er een periode voor en na corona is, net zoals de val van de Muur of de terreuraanslagen van 9/11 kantelmomenten waren voor onze maatschappij. De tol aan werkloosheid, armoede, eenzaamheid en welvaartsverlies zal zich wereldwijd nog vele jaren laten voelen. 

“Samen komen we deze moeilijke periode te boven”, zei Rutte een jaar geleden. Geldof stelt in Als risico’s viraal gaan  dat de coronakeuzes van vandaag, onze samenleving van morgen bepalen. We moeten vandaag werk maken van een warme wereld na corona. Hij besluit: “Laat het een samenleving zijn waarin we lessen trekken uit de kwetsbaarheid, waarin we elkaar opnieuw kunnen ontmoeten, vastpakken, zoenen en... virussen uitwisselen. Want dat niet doen, dat zou pas een risico zijn...” Dit kunnen wij alleen maar beamen.