Heel wat mensen hebben autisme. Het is een stoornis in de hersenen die voorkomt op alle leeftijden en niveaus van intelligentie. Mensen met autisme verwerken informatie op een andere manier: rechtlijniger, minder intuïtief, absoluter en letterlijker.
In Autisme centraal, methodiek voor ouders en begeleiders biedt auteur Kobe Vanroy een methodiek aan die kan helpen om je aanpak van en visie op iemand met autisme te monitoren. Aan de hand van zes thema’s, visueel voorgesteld door een controlepaneel, neem je controle over je doen en laten als begeleider of ouder van een uniek iemand met autisme:
AUTISTISCH DENKEN
BASISRUST
CONCRETE COMMUNICATIE
DUBBELSPOOR
EIGENHEID
FUNCTIONALITEIT
In deze blog leggen we de focus op 'dubbelspoor'.
Daarbij staat de vraag centraal hoe begeleiders de wereld rondom mensen met autisme begrijpelijker kunnen maken, rekening houdend met zowel de persoon als de omgeving.
Spoor 1: de omgeving
We passen een omgeving aan zodat mensen met autisme basisrust kunnen vinden als voorwaarde om nieuwe dingen te leren, zelfstandiger te functioneren, flexibeler te worden, te groeien en open te bloeien, waardoor ze zich een stuk beter in hun vel kunnen voelen.De omgeving van mensen met autisme zit vol prikkels waar een autistisch brein moeilijker een betekenis aan kan geven. Dat zorgt voor veel onrust. Via concrete communicatie kunnen we duidelijk maken wat die prikkels inhouden, waardoor mensen met autisme beter kunnen functioneren en overleven in die chaotische omgeving.
Wat kan je aanpassen in de omgeving? Het antwoord op die vraag is eenvoudiger dan de toepassing: alles wat niet duidelijk is. Zoiets is natuurlijk heel persoons- en contextgebonden. Binnen de AutismeCentraalMethodiek behandelen we aanpassingen op zes terreinen: tijd, ruimte, activiteit, gedrag, verwachtingen en gevolgen. De uitgebreide uitleg over die aanpassingen lees je in het boek.
De omgeving aanpassen op het gebied van prikkels kan op twee manieren: we kunnen er weghalen of toevoegen. Wanneer we de omgeving aanpassen door storende prikkels weg te halen of leuke toe te voegen, mikken we niet zozeer op de betekenisverlening, maar op de sensorische input. Verder is het mogelijk om de duidelijkheid en/of de moeilijkheidsgraad aan te passen. Mensen met autisme hebben niet alleen behoefte aan duidelijkheid in het hier en nu, ze willen ook duidelijkheid over wat er te gebeuren staat of kan gebeuren. Wanneer je de omgeving aanpast door meer duidelijkheid te bieden, spreken we van verhelderen. Aanpassingen van de moeilijkheidsgraad hoeven niet per se betrekking te hebben op kennis en vaardigheden, het kan ook over sociale aanpassingen gaan. We kunnen die moeilijkheid dan aanpakken door het sociale niveau van de omgeving aan te passen.
Spoor 2: de persoon met autisme
Wat kan je aanleren?
Wanneer we onthouden dat leren energie en tijd vraagt, is het belangrijk dat begeleiders van mensen met autisme goede keuzes maken in de vaardigheden die ze willen aanleren. Te veel en te snel werkt immers nooit. Er zullen prioriteiten gesteld moeten worden. Het belangrijkste criterium daarvoor is: kan de persoon met autisme hier iets mee in zijn leven. Iets nieuws leren is telkens een uitdaging waar een zekere mate van stress bij komt kijken. Dat een aangepaste omgeving kan bijdragen tot een hanteerbaar niveau van stress, kan je in het eerste spoor lezen. Het aanleren van vaardigheden aan mensen met autisme heeft enkele specifieke aandachtspunten. Die bespreken we kort hieronder.
Houd rekening met de context
Concrete, herkenbare contexten zijn eenvoudiger voor de geest te halen voor mensen met autisme dan abstracte vaardigheden. Het is daarom nuttiger om te vertrekken vanuit een context dan vanuit de vaardigheid.
Leer vaardigheden aan in kleine stappen
Iemand die (nog) nooit een eitje gebakken heeft, zullen we niet meteen een culinair zesgangenmenu aanleren. Te grote sprongen houden een groot risico in op faalervaringen, misverstanden en dus op stress. Bepaal telkens voor een vaardigheid welke deelaspecten erin vervat zitten en start daarmee.
Stem het tempo af op de persoon met autisme
Hoelang het precies duurt om een vaardigheid onder de knie te krijgen, is niet exact te definiëren. Het is zeker zinvol om een theoretische planning op te maken wanneer je start met een aanleerproces, maar houd je dan meer bezig met de vooruitgang van de persoon met autisme dan met de vooruitgang in je planning.
“Al dat aanpassen en aanleren? Daar heb ik toch geen tijd voor?” Zelfs professionals zijn geen tovenaars. Een zinvolle, doordachte besteding van energie is dan op zijn plaats. Kiezen is verliezen, hoor je wel eens, maar wat het dubbelspoor betreft, zou dat wel eens anders kunnen zijn (op iets langere termijn).
Over het boek
De AutismeCentraalMethodiek helpt je anders kijken naar het gedrag van mensen met autisme én naar je eigen begeleiding. Aan de hand van zes kernbegrippen – die je gemakkelijk kan onthouden als je de eerste zes letters van het alfabet kent – helpt de methodiek je om een autismevriendelijke school-, leefgroep-, thuis- of werkomgeving te creëren. Dit boek is geen wondermiddel dat alle moeilijkheden magisch uit de wereld zal helpen. Het is wel een duidelijk overzicht dat je doet inzien waar kansen liggen, telkens met oog en respect voor autistisch denken.